انواع متغیر ها در تحقیقات

انواع متغیرها در تحقیقات
متغیر و انواع متغیر
روش تحقیق چیست؟ متغیر تحقیق چیست؟ انواع متغیر کدامند؟ متغیرهای تحقیق را چگونه مشخص کنیم؟ اینها سئوالاتی است که در این مقاله پاسخ داده می شوند. متغیر(variable) هر عامل، خصیصه یا شرطی است که با مقادیر یا انواع مختلف در گروهی از افراد یا اشیاء وجود دارد. معمولا یک آزمایش یا تحقیق دارای سه نوع متغیر اصلی است که شامل متغیرهای مستقل، وابسته و متغیرهای کنترل شده می باشند. بنابراین در یک تعریف ساده می توان متغیر را هر ویژگی قابل اندازه گیری دانست که تغییر می کند. متغیر ممکن است از گروهی به گروه دیگر، از شخصی به شخص دیگر، از چیزی به چیز دیگر، از زمانی به زمان دیگر تفاوت داشته باشد. محققان متغیرها را در شش گروه اصلی دسته بندی می کنند:
متغیر وابسته
متغیر وابسته (dependent variables)نشانگر تاثیر دستکاری یا اعمال متغیر مستقل می باشد. متغیر وابسته در یک تحقیق متغیری است که در اثر دستکاری متغیر مستقل تغییر می کند. برای مثال، اگر تاثیر روش تدریس بر نمرات دانشجویان را در نظر بگیریم، روش تدریس متغیر مستقل است که دستکاری آن موجب تغییر نمرات دانشجویان یعنی متغیر وابسته می شود. بنابراین، تغییرات متغیر وابسته به تغییر در متغیر مستقل بستگی دارد.

متغیر مستقل
متغیر مستقل (independent variables) متغیری است که محقق روی آن کنترل دارد. این کنترل ممکن شامل دستکاری متغیرهای موجود (مثل دستکاری روش تدریس موجود) یا ایجاد تغییرات جدید (مثل اتخاذ یک روش تدریس کاملا جدید) باشد. به هر حال محقق انتظار دارد که دستکاری متغیر مستقل روی متغیر وابسته (یا رابطه آن با متغیر وابسته) تاثیر بگذارد و تغییراتی در متغیر وابسته ایجاد کند.

متغیر مداخله گر
متغیر مداخله گر (intervening variables) به آن نوع متغیر ها اطلاق می شود که مستقیما قابل مشاهده و اندازه گیری نیستند اما با متغیرهای مستقل و وابسته تحقیق ارتباط دارند. متغیر مداخله گر متغیری است که ممکن است روی نتایج تحقیق یا روی تاثیر متغیر مستقل بر متغیر وابسته اثر بگذارد، اما محقق نمی تواند آن را مشاهده یا اندازه گیری کند. مثلا در زبان آموزی و تدریس زبان خارجی، معمولا متغیر مداخله گر در ذهن نمونه ها وجود دارد که می تواند شامل فرآیندهای یادگیری زبان باشد که محقق نمی تواند در آنها دخلی داشته باشد. مثلا اگر روش تدریس خاصی متغیر مستقل و تسلط بر قیدها متغیر وابسته باشد، پس فرآیندهای یادگیری زبان نمونه ها یک متغیر مداخله گر است که محقق نمی تواند ببیند یا اندازه گیری کند.

متغیر میانجی یا تعدیل کننده
متغیر میانجی (moderator variables) متغیری است که روی رابطه بین متغیرهای مستقل و وابسته از طریق تعدیل تاثیر متغیر مداخله گر اثر می گذارد. برخلاف متغیرهای بیرونی یا مخدوش کننده، محقق متغیرهای میانجی یا تعدیل کننده را اندازه گیری و لحاظ می کند. نمونه معمول و رایج متغیرهای تعدیل کننده شامل سن، جنس، فرهنگ و سایر متغیرهای جمعیت شناختی یا دموگرافیک است که محقق اندازه گیری کرده و در تجزیه و تحلیل خود لحاظ می کند.

متغیرهای کنترل
متغیر کنترلی (control variables) متغیری است که به شیوه ای در پژوهش کنترل می شود. یادگیری زبان و تدریس زبان یک فرآیند خیلی پیچیده است. در یک مطالعه امکان لحاظ کردن تک تک متغیرها وجود ندارد. بنابراین، متغیرهایی که بطور خاص در یک مطالعه اندازه گیری نمی شوند، در بین نمونه ها ثابت، خنثی یا توزیع شده نگهداری شده یا حذف می شوند؛ بدینوسیله از تاثیر و سوگیری بر متغیرهای دیگر جلوگیری می شود. متغیری که به این شکل کنترل شود، متغیر کنترلی نامیده می شود.

متغیر بیرونی
متغیر بیرونی (extraneous variables) یا متغیر مخدوش کننده (confounding variables) آندسته از عواملی است که در محیط پژوهش ممکن است روی متغیر یا متغیرهای وابسته مطالعه تاثیر داشته باشند، اما قابل کنترل نباشند. متغیر بیرونی یا مخدوش کننده برای نتیجه تحقیق خطرناک است. ممکن است به روایی و پایایی نتایج صدمه بزند، چه روی متغیر مستقل یا متغیر وابسته تاثیر بگذارد یا روی متغیرهای تعدیل کننده. متغیرهای بیرونی را نمی توان کنترل کرد، اما بایستی به نوعی در مطالعه لحاظ شده و در تفسیر نتایج در نظر گرفته شوند. معمولا برای کنترل متغیرهای مخدوش کننده در یک مطالعه، محققان سعی می کنند طوری نمونه گیری کنند که سطح متغیرهای مخدوش کننده در گروه های مطالعه یکسان باشد و یا نمونه های دارای متغیر مخدوش کننده را از مطالعه کنار می گذارند.

سایر انواع
به هر حال با توجه به رشته، نوع کاربرد، ماهیت مفهوم؛ انواع مختلفی از متغیرها معرفی شده است. که در زیر تنها تعریف هر یک آورده می شود. در حالی که در الجبر و ریاضی متغیر چیزی است که مقدار آن نامعلوم یا مجهول است، در آمار متغیرهای زیادی وجود دارد.
انواع رایج متغیر
متغیر طبقه ای : Categorical variable
متغیرهایی است که می توان آن را طبقه بندی یا دسته بندی کرد. مثلا متغیر خمیر دندان را می توان به برندهای مختلف طبقه بندی کرد مثل خمیر دندان کلگیت یا آکوافرش
متغیر مخدوش کننده: Confounding variable
متغیر اضافی که دارای تاثیر پنهان بر نتایج آزمایش است.
متغیر پیوسته: Continuous variable
متغیری است که می تواند مقادیر بی نهایت به خود بگیرد مثل متغیر زمان یا متغیر وزن
متغیر کنترل: Control variable
عاملی است که در پژوهش بایستی ثابت نگهداشته شود. مثلا در بررسی تاثیر نور بر رشد گیاهان بایستی متغیر نوع خاک را ثابت نگه داشت.
متغیر وابسته: Dependent variable
برآیند آزمایش است. محقق با دستکاری متغیر مستقل، تاثیر آن بر متغیر وابسته را مشاهده می کند.
متغیر گسسته: Discrete variable
متغیری است که دارای مقادیر گسسته یا مشخص است. مثلا تعداد ماشین های یک پارکینگ یا تعداد بچه های یک خانوار.
متغیر مستقل: Independent variable
متغیری است که تحت تاثیر محقق قرار نمی گیرد. یعنی محقق نمی تواند روی متغیر مستقل تاثیر بگذارد. معمولا متغیر مستقل در محور ایکس آورده می شود.
متغیر اندازه گیری: measurement variable
متغیری است که عدد یا مقداری با آن می آید مثل مقدار چیزی یا شماره چیزی.
متغیر اسمی: Nominal variable
نام دیگری برای متغیر طبقه ای است.
متغیر ترتیبی: Ordinal variable
شبیه به متغیر طبقه ای است، اما ترتیب مشخصی دارند. مثل سطح درآمد کم، متوسط و بالا را می توان یک متغیر ترتیبی در نظر گرفت.
متغیر کیفی: Qualitative variable
دسته وسیعی از متغیرها است که قابل شمارش نیستند (مقداری عددی ندارند). متغیرهای اسمی و ترتیبی در این گروه قرار می گیرند.
متغیر کمی: Quantitative variable
دسته وسیعی از متغیرها است و شامل متغیرهای قابل شمارش یا دارای مقدار عددی است. متغیرهای طبقه ای، رتبه ای و نسبتی در این دسته قرار می گیرند.
متغیرهای تصادفی: Random variables
متغیرهای مرتبط با پروسه های تصادفی است و عددی به برآیند وقایع تصادفی اختصاص می دهند.
متغیر رتبه ای: ranked variable
نوعی متغیر ترتیبی است که در هر نقطه داده می تواند یک رتبه داشته باشد (اولین، دومین، سومین و غیره)
متغیر نسبتی (Ratio variables):
شبیه به متغیر فاصله ای است، اما دارای صفر معنادار است.
انواع کمتر رایج متغیرها
متغیر فعال: Active Variable
متغیری است که توسط محقق دستکاری می شود.
متغیر خصیصه ای: Attribute variable
نام دیگری برای متغیر طبقه ای است (آمار نرم افزار) و یا متغیری است که دستکاری نمی شود (در طرح تحقیق تجربی)
متغیر باینری: Binary variable
متغیری است که فقط می تواند یکی از دو مقدار را بخود بگیرد مثل صفر و یک یا بله و خیر، کوتاه و بلند
متغیر کالیدور: Collider Variable
متغیری است که توسط یک گره در نمودار علی نمایش داده می شود و مسیر ورود و خروج دارد.
متغیر کمکی: Covariate variable
شبیه متغیر مستقل است، روی متغیر وابسته تاثیر دارد اما معمولا متغیر مورد نظر و تحت بررسی نیست.
متغیر معیار: Criterion variable
نام دیگر متغیر وابسته است، زمانی که در موقعیت غیر تجربی استفاده می شود.
متغیر دوگانه: Dichotomous variable
نام دیگری است برای متغیر باینری یا متغیر بولی
متغیر تصنعی: Dummy Variable
در تحلیل رگرسیون بیشتر استفاده می شود، زمانی که بخواهیم رابطه را به متغیرهای طبقه ای نامرتبط تخصیص دهیم. مثلا در تحلیل رگرسیون اگر متغیر طبقه ای داشتن سگ و داشتن ماشین باشد، بصورت تصنعی به داشتن سگ عدد صفر و داشتن ماشین عدد 1 اختصاص داده می شود.
متغیر داخلی یا درونزاد: Endogenous variable
شبیه متغیر وابسته است، تحت تاثیر متغیرهای مستقل و سایر متغیرهای سیستم قرار می گیرد. معمولا در مطالعات اقتصاد سنجی استفاده می شود.
متغیر خارجی یا برونزاد: Exogenous variable
متغیری است که در سیستم روی سایر متغیرها اثر می گذارد.
متغیر تشریحی: Explanatory Variable
نوعی متغیر وابسته است. زمانی که متغیر مستقل است، تحت تاثیر سایر متغیرها قرار نمی گیرد. وقتی متغیر مطمئنا مستقل نباشد، متغیر تشریحی خواهد بود.
متغیر بیرونی: Extraneous variables
هر گونه متغیری است که عمدا و با برنامه قبلی در آزمایش یا تست گنجانده نشده است.
متغیر گروه بندی: grouping variable
متغیر کدبندی نیز نامیده می شود و برای دسته بندی داده های درون یک فایل داده به طبقات یا گروه های مختلف استفاده می شود.
متغیر شناسه: Identifier Variables
متغیری است که برای موقعیت های شناسایی و تعیین هویت منحصر و خاص استفاده می شود.
متغیر نشانگر: Indicator variable
نام دیگری برای متغیر صناعی است.
متغیر فاصله ای: Interval variable
اندازه معنی دار بین دو متغیر است. گاهی اوقات بجای متغیر پیوسته استفاده می شود.
متغیر مداخله ای (Intervening variable):
متغیری است که برای شرح رابطه بین متغیرها استفاده می شود.
متغیر تاخیری: Latent Variable
یک متغیر مخفی است که نمی توان آن را مستقیما مشاهده، پایش یا اندازه گیری کرد.
متغیر شاهد: Manifest variable
متغیری است که مستقیما قابل مشاهده، پایش و اندازه گیری است.
متغیر دستکاری شونده: Manipulated variable
نام دیگری است برای متغیر مستقل
متغیر مزاحم: Nuisance Variable
نام دیگری برای متغیر مخدوش کننده است، متغیری بیرونی است که میزان تغییر کلی را افزایش می دهد.
متغیر مشاهده شده: Observed Variable
متغیر اندازه گیری شده است
متغیر برآیند: Outcome variable
هم معنی متغیر وابسته است، اما در مطالعات غیر تجربی استفاده می شود.
متغیر چند حالتی: Polychotomous variables
متغیری است که می تواند بیشتر از دو مقدار بخود بگیرد.
متغیر پیشگو: Predictor variable
هم معنی متغیر مستقل است، اما در رگرسیون و مطالعات غیر تجربی استفاده می شود.
متغیر پاسخ: Responding variable
نام غیر رسمی برای متغیر وابسته است، معمولا در علوم میتافزیک استفاده می شود
متغیر آزمون: Test Variable
نام دیگر متغیر وابسته است
متغیر مداخله: Treatment variable
نام دیگر متغیر مستقل است.

گرد آورنده: عبدالقدیر ”امیری”