تعریف عملیاتی متغیر ها در تحقیقات چیست؟

در پژوهش، بيشتر با اين تعريف سروكار داريم. هدف اصلي از تعريف عملياتي، سهولت در برقراري ارتباط و جلوگيري از تضاد در معاني نزد خوانندگان است. تعريف عملياتي يعني تعريف مفاهيم به شيو ه اي كه پژوهشگر آنها را در عمل اندازه گيري مي كند.اين مفهوم را دانشمندان به گونه هاي متفاوت شرح داده اند. در زير، چند نمونه كه جامع ترين آنها بيان مي شود:

سلسله دستوراتي كه چگونگي انجام تحقيق را جهت تعيين وجود يا درجه ميزان شيء يا پديده اي(كه در مفهومي خلاصه شده) در سطح تجربي بيان كند.
شرح متغيرها، به شيوه اي كه مورد اندازه گيري قرار مي گيرد . مانند هوش و اضطراب كه در نزد افراد مختلف، داراي تعاريف متفاوت است. تعريف عملياتي براي متغيرها و مفاهيمي كه تعريف يكساني از آنها در دسترس نيست، داراي اهميت بيشتري است.
شرح فعاليت هايي كه پژوهشگر براي اندازه گيري يا دستكاري يك متغير انجام مي دهد.
تعريفي كه از طريق آن، مفهوم يا ساخت پديده، با استفاده از اعمالي كه برا ي اندازه گيري آن به كار برده مي شود، تعريف مي گردد. چگونگي يافتن اندازه يك صفت از طريق معرف ها نيز تعريف عملياتي است.

تعریف عملیاتی تعریف عملی یعنی برقرار ساختن ارتباط بین مفهوم و مصادیق آن در واقعیت و دنیای عینی. به عبارت دیگر، در تعریف عملیاتی، مفاهیم عام، کلی و انتزاعی و صفات نظری به مصادیق خاص تبدیل می شوند.
تعریف عملی، محقق را از مفهوم به مصادیق می رساند و دستورالعمل اندازه گیری صفات اصلی مورد نظر در مفهوم را برای محقق روشن می سازد.
پس، تعریف عملیاتی یک نوع تعریف کاربردی و بومی شده با توجه به جامعه تحقیق است که در آن، فرایند های حرکت از ذهن به عین فراهم شده و مفاهیم دارای قابلیت اندازه گیری و سنجش می شوند.
برای محققان مبتدی، مفهوم تعریف عملی (عملیاتی) همیشه روشن نیست و اغلب آن را با تعریف نظری اشتباه می کنند.
در تعریف عملیاتی، پژوهشگر سازه ها و مفاهیم را به گونه ای تعریف می کند که بر اساس آن، خود و هر محقق دیگری بتواند متغیر مذکور در فرضیه یا فرضیه ها را به صورت عینی مورد مطالعه قرار دهد. یعنی بتواند تغییرات آنها را اندازه بگیرد.
نواع تعریف عملیاتی (سنجش و آزمایشی) :
گاهی متغیر را به این منظور تعریف می کنیم که نحوه اندازه گیری آنرا به کمک ابزار خواص بیان کرده باشیم.
بدیهی است در این تعاریف، ابزار باید شناخته شده و به اندازه کافی معتبر باشند.
زمانی دیگر، محقق متغیر را طوری تعریف می کند تا مشخص کند متغیر مورد نظر چگونه در فرایند تحقیق دستکاری می شود، چگونه وارد جریان آزمایش و یا از جریان آزمایش خارج می شود.
 
شاخص سازی و اعتبار در مباحث تعاریف عملیاتی :
یکی از ویژگی های عمده در مطالعات اجتماعی، که آنرا از مطالعات حوزه علوم تجربی متمایز می سازد، کیفی و ذهنی بودن اغلب پدیده است.
واژه ها و مفاهیم اجتماعی به علت آن که به سادگی قابل لمس و اندازه گیری نمی باشند و برخوردار از سطوح مختفی از انتزاع هستند، استفاده از تعاریف اسمی و …. جهت تعیین معنی و فضای مفهومی آنها کاربرد چندانی ندارد.
در چنین مواردی، برای آن که یک واژه از شکل عام به شکل خواص و قابل مشاهده و مطالعه عملی برگردنده شود، از تعاریف عملیاتی یا جریان عملی سازی واژه استفاده می شود.
در عملی سازی، تأکید اساسی بر روی قابلیت اندازه گیری، مشاهده و بررسی عملی واژه پس از جریان عملی کردن می باشد.
چنین واژه ها یا صفاتی را شاخص یا معرف می نامند. شاخص ها دارای اشکال منفرد (مثل جنس) و تلفیقی یا همبسته می باشند.
شاخص های تلفیقی، آنهایی هستند که وسیله مجموع شان (مجموع گویه ها)، واژه مورد نظر قابل اندازه گیری می شود.
فرآیند شاخص سازی تنها به انتخاب شاخص ها ختم نمی شود. چون، پس از انتخاب شاخص ها، تعیین وزن آنها از مراحل بسیار مهم سنجش مفاهیم محسوب می گردد

گرد آورنده: ملیک فیصل “طوفان”